این نوشتار به بررسی قوانین و راهکارهای موجود برای کنترل جمعیت سگ های بی صاحب می پردازد و به دلیل وجود برداشت های متفاوت، هیچ کدام تایید یا رد نمی شود و نگارنده اصراری بر داوری این موضوع نداشته و آن را بر عهده خواننده می گذارد.
معضلات سگ های بی صاحب در کنار دیگر مشکلات بهداشتی و اجتماعی موجود در شهرها و روستاها، همواره تنش هایی را بین موافقان و مخالفان اتلاف این موجودات در پی داشته است. همین چند روز پیش بود که تعداد زیادی سگ در اهواز کشته و سوزانده شدند که عواطف عمومی جامعه و به ویژه حامیان حیوانات را خدشه دار کرد. این اتفاق اولین مورد نبوده و آخرین مرتبه نیز نخواهد بود. هر ساله شاهد کشتار این حیوانات هستیم و قضاوت در مورد درستی و نادرستی این اقدام، به نوع نگرش هر فرد و اطلاعاتش برمی گردد. توصیه می شود برای آگاهی بیشتر از زوایای مختلف این رویداد پردرد متن را تا انتها بخوانید.
سالانه حدود ۱۰میلیون نفر در دنیا دچار حیوان گزیدگی می شوند که از این تعداد ۵۵هزار نفر جانشان را در اثر ابتلابه بیماری هاری از دست می دهند. ۹۹درصد حیوان گزیدگی ها در آسیا و آفریقا رخ می دهد که شامل ۱۰میلیون نفر است. یعنی به ازای هر یک میلیون نفر سالانه ۱۰نفر در دنیا به علت هاری جان خود را از دست می دهند که این میزان در ایران ۱۴درصد است. هاری نوعی عفونت ویروسی دستگاه اعصاب مرکزی است که به واسطه گزش حیوان هار به انسان منتقل می شود و کُشندگی صددرصد دارد. اگر در اینترنت جستجویی کنیم با اتفاقات متعددی از حمله و گزش سگ خصوصا به کودکان و سالمندان مواجه می شویم. مرگ کودکان به دلیل حمله سگ های وحشی اتفاق جدیدی نیست و دل هر انسانی را به درد می آورد. از طرفی دلیل ریشه ای و اصلی این گونه اتفاقات خود ما هستیم. شیوه زندگی امروزه ما با مصرف گرایی و تولید زباله های زیاد همراه است. ایرانیان روزانه ۲۰ میلیون تُن زباله تولید می کنند و از طرفی ضایعات موادغذایی در ایران معادل ٣۵میلیون تُن در سال است این درحالی است که در اتحادیه اروپا با ٢٧ کشور عضو، تنها ٩٠میلیون تن موادغذایی راهی زباله‌ها می‌شود. یکی از دلایل مهم افزایش جمعیت سگ ها در مناطق مسکونی همین موضوع است. سگ ها، گربه ها و حتی روباه و شغال ها با اطمینان از در دسترس بودن غذا در محیط انسانی (پسماند های غذایی)، به طور غریزی نسبت به افزایش جمعیت خود تغییر رفتار می دهند، همان گونه که تولید مثل و افزایش جمعیت خود را در خشکسالی ها کاهش می دهند. عدم رعایت قوانین بهداشتی و پایبند نبودن به رفتارهای فرهنگی توسط برخی از افراد این معضل را تشدید کرده است. دفن غیر اصولی زباله در سایت های زباله توسط شهرداری ها، ریختن زباله ها در محیط های مختلف توسط مردم، عدم توجه به ساعت بیرون گذاشتن زباله ها برای جمع آوری، غذارسانی ها به حیوانات در طبیعت و … از جمله دلایلی است که منجر به تغییر رفتار این گونه حیوانات شده است.
در دیگر وجه ماجرا «توله کشی» از سگ ها نیز دلیل دیگری برای افزایش جمعیت شان است. افرادی برای کسب درآمد به توله کشی سگ ها می پردازند و این کار دو اتفاق را رقم می زند. فروشندگان سگ پس از بررسی توله های جدید، تعدادی را به دلیل سلامت کامل یا زیبایی و … جدا کرده و به عنوان سگ نگهبان، سگ گله، سگ خانگی و … به فروش می رسانند. گاهی خریدار سگ پس از مدتی به هر دلیلی نمی تواند از توله نگهداری کند یا نیاز موقت به سگ دارد و بعد آن را در شهر یا هر جای دیگر رها می کند. آن تعداد از توله ها نیز که کیفیت خوبی برای فروش ندارند توسط فروشنده رهاسازی می گردد. نهایتا با یک بار توله کشی چندین سگ به جمعیت سگ های بی صاحب موجود می افزاید و خود باعث بروز مشکلات زیادی می شود. اخیرا در سمینار «مدیریت حیوانات شهری» که توسط سازمان جهانی رفاه حیوانات برگزار می شود یافته جدیدی اعلام گردید. در اقدامی که برای جمع آوری سگ ها در منطقه ای از آمریکا انجام گردید، متوجه شدند که پس از مدتی کوتاه جمعیت سگها نزدیک به دو برابر شد. پس از تحقیقات به این موضوع پی بردند که جمعیت ها یک ویژگی خاص دارند و این خصیصه باعث می شود که جمعیت پس از وارد شدن یک ضربه یا تغییر واکنش نشان داده و نسبت به اصلاح یا جبران آن، تغییر رفتار دهد. در مورد کشتار سگ ها این ویژگی باعث می شود که سگ ها توله های ماده بیشتری نسبت به توله های نر به دنیا بیاورند تا بتوانند میزان جمعیت خود را حفظ نمایند.
قوانین چه می گویند؟
بر اساس مفاد بند ۱۵ از ماده ۵۵قانون شهرداری ها، جلوگیری از شیوع امراض مسری حیوان و انسان، جمع آوری حیوانات بی صاحب و دفع حیوانات مریض، مزاحم و ولگرد وظیفه شهرداری ها عنوان شده است. در راستای اجرای این ماده قانونی «ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان» تشکیل گردید که در شهرستان ها کارگروه های این ستاد برای انجام اقدامات لازم وارد عمل می شوند. اعضای کارگروه متشکل از فرماندار، شهردار، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان، رئیس مرکز بهداشت شهرستان، نماینده نیروی انتظامی شهرستان، نماینده دادستانی شهرستان، رئیس اداره کل دامپزشکی شهرستان، بخشداران شهرستان، دهیاران منتخب شهرستان و نماینده انجمن حمایت از حیوانات شهرستان می باشد. این کارگروه باید جلسات منظمی در یک بازه زمانی ۴۵روزه داشته باشند. کارگروه موظف است بر اساس بند الف از ماده ۵ دستورالعمل کنترل جمعیت سگهای ولگرد محلی را در خارج از مناطق مسکونی برای نگهداری حیوانات مزاحم و با تهیه نیروها، امکانات و تجهیزات بیان شده و با رعایت مشخصات مندرج در آن دستورالعمل ایجاد نماید. در ادامه باید دوره های آموزشی لازم برای پرسنل اجرایی این کارگروه برگزار گردد و آموزش های شهروندی اصول بهداشت نیز در سطح شهر انجام گیرد. سپس مراحل اجرای عملیات کنترل سگ های ولگرد آغاز می گردد. شناسایی کانون های وفور سگ های ولگرد اولین مرحله این فرایند می باشد. در مرحله بعد زنده گیری سگها با تجهیزات استاندارد شامل دستگاه مهار، تور مهار، قفس زنده گیری و سلاح بیهوشی انجام می شود. سومین مرحله با غربالگری سگ های مفید و غیر مفید ادامه می یابد و سگ های سالم و مفید واکسینه، عقیم و شناسنامه دار می شوند و به مراکز یا افراد متقاضی -با اخذ تعهد نگهداری و عدم رهاسازی- واگذار می گردند. بر اساس این دستورالعمل سگ های بیمار، خطرناک و غیر مفید را با روش های مرگ همراه با ترحم معدوم می کنند.
استفاده صرف از روش کشتار و اتلاف سگ ها باعث ازدیاد گونه های دیگر جانداران مانند موش در شهرها می شود چنان که چند سال پیش در تهران اتفاق افتاد. این روش هم چنین باعث ترویج و آموزش رفتارهای ضد فرهنگی از جمله خشونت در بین افراد جامعه به ویژه کودکان می گردد. از طرفی نمی توان نسبت به تاثیرات مخرب افزایش جمعیت سگ ها بی اعتنا بود. با گسترش جمعیت سگ ها خطرات شیوع بیماری هایی مانند هاری، کیست هیداتیک، سالک، کالاآزار و … افزایش می یابد. این سگ ها با ورود به زیستگاه دیگر جانداران جمعیت آن ها را تحت تاثیر قرار دهند و حتی منقرض نمایند. نمونه های گزیدگی و حمله توسط سگ های ولگرد را همه دیده و شنیده ایم و در برخی موارد از این حملات متاسفانه کودکانی کشته شده اند.
حالا چه باید کرد؟
متاسفانه در کشور ما معمولا آسان ترین راه یعنی کشتار انتخاب می شود و بسیاری از سگ ها به راحتی معدوم می شوند در صورتی که می توان با اجرای مواد مندرج در «دستورالعمل کنترل جمعیت سگهای ولگرد» بهترین نتایج را به دست آورد. با اجرای آن شیوع بیماری های مشترک بین انسان و سگ کنترل می گردد،جمعیت این حیوانات تحت نظارت قرار می گیرد و آسیب های اجتماعی و فردی کاهش می یابد. در بسیاری از شهرها و حتی برخی روستاها مکان های قرنطینه و نگهداری سگ ها راه اندازی شده است و رضایت نسبی نیز وجود دارد اما لازم است تا بر اساس تجربیات حاصله راهکارهای تکمیلی و بهتری به مرحله اجرا در آید.
نکته مهم این است که اجرای این کار تنها بر عهده محیط زیست یا شهرداری ها نیست و اعضای کارگروه مذکور باید هر کدام به وظایف خود عمل نمایند تا نتیجه حاصل گردد. به امید آن که حرمت حیات تمام جانداران کره خاکی را پاس بداریم و ارجمندشان بدانیم.
رسول حاجی باقری : دبیر گروه مردمی دیده بان استهبان
